Wystawa: “Z wizytą powrotną. Panneaux dekoracyjne Jana Rembowskiego z Sanatorium Dłuskich w Zakopanem” w Willi “Atma” w Zakopanem – druga odsłona

Rok 1886 to jedna z najważniejszych dat w historii rozwoju Zakopanego. Wtedy to – staraniami  zakochanego w Tatrach warszawskiego lekarza Tytusa Chałubińskiego – Zakopane uzyskało status uzdrowiska – “stacyi klimatycznej”, co było formalnym potwierdzeniem trwającej już od kilku dziesięcioleci zmiany charakteru tej podtatrzańskiej miejscowości. Zakopane powoli odchodziło od swoich pasterskich i rolniczych, a także hutniczych korzeni, a stawało się nowoczesnym kurortem leczniczym oraz letniskowym, do której przybywało coraz więcej kuracjuszy chorych na gruźlicę, jak i turystów zachęconych wspaniałościami Tatr opisanymi w polskojęzycznych przewodnikach autorstwa Eugeniusza Janochy oraz Walerego Eljasza Radzikowskiego. Do Zakopanego zaczęli przyjeżdżać – i często osiedlać się na stałe – wybitni przedstawiciele polskiej kultury i sztuki – pisarze, poeci, aktorzy, kompozytorzy i politycy – w tym pisarz Henryk Sienkiewicz, poeta Leopold Staff, kompozytor Ignacy Jan Paderewski, aktorka Helena Modrzejewska czy pisarz i teoretyk sztuki, a z czasem twórca “stylu zakopiańskiego” – Stanisław Witkiewicz. Aby umożliwić dojazd do Zakopanego, wybudowano drogę do Nowego Targu, a w 1899 roku – z inicjatywy właściciela “dóbr zakopiańskich” hrabiego Władysława Zamoyskiego – linię kolejową łączącą Zakopane z Chabówka, a dalej z Krakowem. Hrabia Zamoyski dbał zresztą o rozwój infrastruktury samego Zakopanego – za jego czasów powstawała szosa z Zakopanego do Morskiego Oka, lokalne drogi, wodociągi, muzea, szkoły oraz inne instytucje służące lokalnej ludności oraz turystom. Powstawały też liczne pensjonaty dla turystów, a na zboczach Gubałówki i Antałówki – sanatoria dla chorych na gruźlicę dzięki którym Zakopane szybko zyskało miano “polskiego Davos”. 

Pierwsze sanatorium na terenie Zakopanego nazwane “Domem Zdrowia” otworzył w 1898 roku doktor Marian Hawranek w willi przy ulicy Chałubińskiego 5 – obecnie willa “Rialto” – zaprojektowanej przez samego Stanisława Witkiewicza, jednak największą sławę na samym początku XX wieku zyskało sanatorium Kazimierza i Bronisławy Dłuskich na kościeliskich stokach Gubałówki. Z tego właśnie sanatorium, a dokładniej z jego sali teatralnej pochodzą panneau dekoracyjne prezentowane aktualnie w Muzeum Karola Szymanowskiego w willi “Atma” w Zakopanem. 

Małżeństwo Dłuskich przybyło pod Tatry z Paryża, gdzie oboje prowadzili swoje praktyki lekarskie – Kazimierz był lekarzem chorób płuc, a jego żona Bronisława – ginekologiem, a ich dom w Paryżu był nieformalnym centrum spotkań Polaków, którzy na stale bądź przejazdem zawitali w Paryżu. Gościli w nim między innymi Ignacy Jan Paderewski, Henryk Sienkiewicz, Roman Dmowski oraz młodsza siostra Bronisławy – noblistka Maria Skłodowska-Curie. Na skromnych wprawdzie, ale goszczących tak wybitne osobowości salonach u Dłuskich, nie mogło zabraknąć żywych dyskusji o kwestiach politycznych i niepodległościowych, w które Kazimierz Dłuski jako działacz socjalistyczny był zaangażowany od najmłodszych lat, a uznany za przestępcę politycznego w Królestwie Polskim emigrował przez Petersburg, Warszawę, Lwów i Genewę do stolicy Francji. 

Pomysł wybudowania pod Tatrami wielkiego i nowoczesnego sanatorium zrodził się w głowie Kazimierza Dłuskiego podczas jego podróży do Zakopanego w 1897 roku, którą odbył wraz ze swoich szwagrem – Józefem Skłodowskim. Szybko przeszedł z pomysłu do działania, gdyż już w 1899 roku zawiązane zostało “Stowarzyszenie Sanatorium dla chorób piersiowych w Zakopanem”, której udziałowcami byli Ignacy Jan Paderewski, Henryk Sienkiewicz, Maria Curie-Skłodowska, Józef Skłodowski, Kazimierz Dłuski oraz Bruno Abakanowicz. Z funduszy “Stowarzyszenia” wynoszących 135 000 złotych reńskich, finansowany został zakup ziemi pod sanatorium na południowych stokach Gubałówki na wysokości 1050 m. n.p.m., jak i budowa samego gmachu. Sam Kazimierz Dłuski rozpoczął natomiast trwającą osiem miesięcy pracę asystenta w sanatorium doktora Karla Turbana w Davos w Szwajcarii, aby dowiedzieć się więcej nie tylko o najnowocześniejszych metodach leczenia chorych na gruźlicę, ale i o najlepszych praktykach prowadzenia nowoczesnego ośrodka sanatoryjnego. Odwiedził również podobne ośrodki na terenie Francji i Niemiec. 

Kazimierz i Bronisława Dłuscy swoje sanatorium otworzyli 1 listopada 1902 roku po trwającej niemal dwa lata budowie. Znajdujący się na południowym stoku Gubałówki budynek sanatorium z pięknym widokiem na pasmo Tatr był monumentalny, ale jednocześnie elegancki w swojej architekturze i nawiązujący do kształtującego się w tamtym okresie “stylu zakopiańskiego” Stanisława Witkiewicza. W ponad 76 pokojach mogło jednocześnie przebywać 200 kuracjuszy. Budynek sanatorium był niezwykle nowoczesny jak na swoje czasy – posiadał własną elektrownię, kanalizację, dwie windy i centralne ogrzewanie. Dbano również, aby wnętrza były przyjazne osobom “chorym piersiowo” – narożniki pokoi były zaokrąglone, aby nie zbierał się w nich kurz, meble pomalowane zmywalnym lakierem, podłogi pokryte łatwo czyszczący się linoleum, a ściany farbami, które można było dezynfekować nawet kilka razy w ciągu dnia.

W Sanatorium Dłuskich w Kościelisku praktykowano najnowocześniejsze na ów czasy metody leczenia gruźlicy, a jednocześnie kształciła się młoda kadr pulmonologów wówczas ftyzjatrami. Metoda lecznicza praktykowana w sanatorium Dłuskich – oprócz wdychania górskiego leśnego powietrza, zabiegów wodoleczniczych oraz zdrowej diety – uwzględniała również konieczność integracji kuracjuszy oraz umożliwiania im obcowania ze sztuką, literaturą, teatrem czy kabaretem, a małżeństwo Dłuskich zadbało o to, aby te spotkania odbywały się w wyjątkowych wnętrzach. Dzięki pomocy finansowej ze strony Marii Skłodowskiej-Curie, mogli pozwolić sobie na złożenie zlecenia aranżacji wnętrz sanatorium działającemu w Krakowie Towarzyszu “Polska Sztuka Stosowana”, do którego należeli najwybitniejsi przedstawiciele ówczesnego środowiska artystycznego działający na rzecz rozwoju sztuki użytkowej – meblarstwa, tkactwa, ceramiki czy też złotnictwa – w duchu niezwykle popularnego wtedy ruchu Arts&Crafts. Realizacja reprezentacyjnych wnętrz Sanatorium Dłuskich miała miejsce w latach 1908-1912.

Do aranżacji wnętrz salonu muzycznej przystąpił Henryk Uziębło – twórca między innymi aranżacji wnętrz krakowskiego Teatru Bagatela oraz współpracownik Włodzimierza Tetmajera w tworzeniu witraży w kościele parafialnym w Sosnowcu. Karol Frycz – wybitny scenograf i jednej z najwybitniejszych dekoratorów początku XX wieku – zaprojektował oraz po części wykonał niezwykle bogatą aranżację sanatoryjnej biblioteki, a Jan Rembowski – najbardziej interesujący nas ze względu na aktualną wystawę w Muzeum Karola Szymanowskiego w Willi “Atma” – wziął na siebie dekorację sali teatralnej wraz ze sceną, wnętrzem salonu oraz klatką schodową, a także dekorację drzwi oraz boazerii oraz panneaux dekoracyjne. 

Panneaux dekoracyjne – zwane również tryptykiem “Świt” – utrzymane w jasnoniebieskiej tonacji składało się z trzech obrazów prezentujących pochód górali, pochód dziewcząt góralskich wpatrzonych w kwiat lilii złotogłów oraz pochód dzieci góralskich. “Pochód górali” umieszczony został na dłuższej ścianie sali teatralnej naprzeciw okiem, a górale na nim przedstawieni, kroczą w kierunku sceny teatralnej, za którą rozciągała się panorama Tatr. Po przeciwnej stronie sali teatralnej w otoczeniu okna ozdobionego niezwykłym witrażem “Wieszczka Tatr” umieszczone został dwa węższe malowidła – czwórki młodszych dzieci góralskich wędrujących w kierunku sceny teatralnej oraz dwóch starszych już dziewcząt idących w bliskim objęciu. W twórczości Jana Rembowskiego widać wyraźny wpływ Stanisława Wyspiańskiego, pod okiem którego okiem Rembowski kształcił się w pracowni malarstwa krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, jak również zainteresowania kulturą góralską, którą poznał przebywając przez trzynaście lat pod Tatrami, gdzie leczył trapiącą go przez całe życie gruźlicę. Obrazy Jana Rembowskiego zawieszone w otoczeniu witraży oraz zielononiebieskiej polichromii prezentującej przestylizowane pawie pióra oraz spinki góralskie tworzyły fantastyczną scenografię przenoszącą – choć na chwilę – kuracjuszy zmagających z gruźlicą w świat tatrzańskich legend. 

Kazimierz Dłuski prowadził sanatorium na kościeliskich zboczach Gubałówki do 1918 roku. W 1919 roku został członkiem polskiej delegacji na konferencję pokojową w Wersalu, a po powrocie do Polski osiedlił się w Warszawie, gdzie angażował się w działalność licznych stowarzyszeń lekarskich oraz wspierających młodzież. Sanatorium zmieniało właścicieli aż zostało wykupione przez Wojsko Polskie, kiedy to przeszło generalny remont, po którym z dekoracyjnych wnętrz nie zostało praktycznie nic. Panneaux dekoracyjne trafiło do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, dekoracyjna lampa z górskiego kryształu z korytarza sanatorium wisi aktualnie w przedsionku Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, a pojedyncze meble z oryginalnego wyposażenia sanatorium pojawiają się od czasu do czasu na rynku antykwarycznym. Sam budynek sanatorium Dłuskich jest aktualnie częścią obiektu AMW “Rewita”. 

To niesamowite, jak fascynująca historia miejsca, ludzi i sztuki stoi za obrazami Jana Rembowskiego prezentowanymi w Muzeum Karola Szymanowskiego w willi “Atma”. Warto zobaczyć je na własne oczy, a przy okazji przyjrzeć się archiwalnym fotografiom ze zbioru Antoniego Pawlikowskiego przechowywanym w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, na których uwiecznione zostały przepięknie dekoracyjne wnętrza sanatorium Dłuskich z lat jego świetności, jak również poznać historię kompozytora Karola Szymowskiego – głównego bohatera ekspozycji w zakopiańskiej willa “Atma”.

Gorąco polecamy ❤️!

Gdybyście chcieli przeczytać o poprzedniej odsłonie panneaux dekoracyjnego, w czasie której prezentowany był “Pochód górali”, to serdecznie zapraszamy Was do naszej relacji dostępnej tutaj. 

—

Wystawa “Z wizytą powrotną. Panneau dekoracyjne Jana Rembowskiego z Sanatorium Dłuskich w Zakopanem”

Czas trwania: 21 marca  2023 roku – 24 marca 2024 roku

Muzeum Karola Szymanowskiego w willi “Atma”
ul. Kasprusie 19
34-500 Zakopane

Więcej o wystawie

Kuratorka wystawy: Irena Buchenfeld, Dział Sztuki Nowoczesnej, Muzeum Narodowe w Krakowie

—

Bibliografia:

1. Makowska Urszula, “Zakopiański Berghof,” „Konteksty” nr 1, 2013.
2. Murzyn Anna, “Historia Sanatorium Dłuskich w Kościelisku”, https://muzeumtatrzanskie.pl/zostanwdomu-historia-sanatorium-dluskich-w-koscielisku/
3. Wójcik Agata, “Mikrokosmos polskiej sztuki stosowanej przełomu XIX i XX wieku. Wystrój wnętrz sanatorium i willi doktorostwa Bronisławy i Kazimierza Dłuskich w Zakopanem”, „Quart” – Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, nr 9, 2018