Dwudziestolecie międzywojenne to czasy kształtowania się oblicza odrodzonej Rzeczpospolitej. Na nowo tworzyły się się granice naszego kraju, jego ustrój, władza, społeczeństwo, jak również jego unikalna kultura i sztuka. W tym czasie – w latach 20. i 30. XX wieku – zarówno w Polsce, jak i na całym świecie, sztuka była kształtowana przez dwie ścierające się ze sobą tendencje artystyczne – tendencję awangardową i tendencję klasycyzującą, z których każda – na swój sposób – chciała zdefiniować sztukę II Rzeczpospolitej.
Przedstawiciele polskiej awangardy czerpiąc z twórczości rosyjskich konstruktywistów, holenderskiego De Stijl oraz niemieckiego Bauhausu, eksperymentowali ze sztuką poszukując nowych form artystycznego wyrazu – zazwyczaj inspirowanych ekspresjonizmem, kubizmem i futuryzmem – dążąc do stworzenia sztuki zaangażowanej społecznie i politycznie. Polscy awangardziści zrzeszeni byli w ugrupowaniach takich jak Ekspresjoniści Polscy – Formiści, Jung Idysz, Zrzeszenie Artystów “Bunt”, “Grupa Krakowska” oraz “Blok”, “Praesens” i “a.r.”, a wśród najbardziej znaczących artystów międzywojennej awangardy polskiej wymienia się Stanisława Ignacego Witkiewicza, Tytusa Czyżewskiego, Tymona Niesiołowskiego, Leona Chwistka i Augusta Zamoyskiego.
Z kolei tradycjonaliści, tworzyli sztukę elegancką, zachowawczą, harmonijną i nawiązującą do klasycznego pojęcia piękna, która inspirowana była sztuką ludową i której celem było budowania tożsamości i jedności narodu polskiego. Artyści klasycyzujący zrzeszeni byli w ugrupowaniach takich jak Stowarzyszenie Artystów Plastyków “Rytm”, Wileńskie Stowarzyszenie Artystów Plastyków, “Bractwo świętego Łukasza” oraz Koloryści. Do najbardziej rozpoznawalnych artystów tworzących w dwudziestoleciu międzywojennych w nurcie tradycyjnym zaliczamy Zofię Stryjeńską, Rafała Malczewskiego, Władysława Skoczylasa i Henryka Kunę.
W sztuce dwudziestolecia międzywojennego – mimo podejmowania przez artystów istotnych tematów społecznych i ideowych – nie zabrakło miejsca na sztukę inspirowaną regionem Tatr i Podhala. Folklor góralski był wszak ogromną inspiracją dla obu nurtów – zarówno dla Formistów, którzy zafascynowani byli ludowym malarstwem na szkle, jak również dla artystów działających w Stowarzyszeniu “Rytm” – przede wszystkim dla Zofii Stryjeńskiej oraz Władysława Skoczylasa. Zofia Stryjeńska – zwana “księżniczką polskiego malarstwa” – w unikalnym dla siebie stylu zaprezentowała elementy kultury góralskiej między innymi w tekach “Tańce polskie”, “Młoda wieś polska” oraz “Polish Peasant’s Costumes”, w projektach wzorów tkanin z teki “Textyle polskie”, w projektach kostiumów do inscenizacji baletu “Harnasie” Karola Szymanowskiego czy przedstawiających sceny rodzajowe gwaszach, które powstały tuż przed wybuchem II Wojny Światowej. Natomiast Władysław Skoczylas tworzył drzeworyty przedstawiające wyraziste i silne postacie górali oraz dynamiczne i zrytmizowane sceny z życia tatrzańskich zbójników z charakterystycznym dla twórczości tego artysty równoległym kreskowaniem. Drzeworyt stał się symbolem twórczości Władysława Skoczylasa, a on sam nazywany jest ojcem tej techniki w nowoczesnej sztuce polskiej.
Artyści dwudziestolecia międzywojennego podejmowali się również uwieczniania pejzażu tatrzańskiego. Szczególnie fascynował się nim Rafał Malczewski działający w Stowarzyszeniu „Rytm”, który do dziś dnia uwielbiany jest za idylliczne, “emanujące słodyczą” i pełne olśniewających przejść kolorystycznych zimowe krajobrazy. Pejzaż tatrzański pojawia się również w twórczości zakopiańskich Formistów – Tytusa Czyżewskiego oraz Tymona Niesiołowskiego.
Nie można zapomnieć, że Zakopane jako “pępek świata” był miejscem spotkań środowiska artystycznego – w czasie dwudziestolecia międzywojennego reprezentującego głównie polską awangardę. Tworzący tu artyści realizowali swoje projekty artystyczne – był wśród nich Stanisław Ignacy Witkiewicz, który właśnie w Zakopanem tworzył swoje kompozycje w Czystej Formie, a potem portrety będą wizytówką Firmy Portretowej “S.I. Witkiewicz”, formistyczny rzeźbiarz – August Zamoyski, twórca awangardowego“Projektu hotelu w Zakopanem” – Leon Chwistek czy autor niezaakceptowanego przez krytykę i publiczność kubistycznego fresku Madonny na elewacji Bazaru Polskiego przy Krupówkach – Zbigniew Pronaszko.
Sztuka dwudziestolecia międzywojennego i ugrupowań artystycznych działających w tym czasie w Polsce jest tematem wystawy “Artystyczny powrót do przeszłości. Sztuka polska dwudziestolecia międzywojennego”, która do 9 lipca 2023 roku prezentowana jest w Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu. Wyraźny podział przestrzeni wystawy względem poszczególnych ugrupowań artystycznych pozwala – nawet niewprawionemu miłośnikowi sztuki – zrozumieć założenia działalności poszczególnych ugrupowań takich jak Formiści, “Bunt” czy “Praesens” , które zostały wyrażone w wybranych przez kuratora – pana Damiana Jendrzejczyka – ponad 120 muzealiach z epoki – obrazów, rzeźb oraz grafik. Bezpośrednio do najbardziej interesującej nas tematyki kultury tatrzańskiej nawiązują drzeworyty z “Teki podhalańskiej” autorstwa Władysława Skoczylasa, a dodatkowo na wystawie znajdziemy również dzieła artystów związanych z Zakopanem i tam tworzących – Zofii Stryjeńskiej, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Augusta Zamoyskiego czy Tymona Niesiołowskiego.
Wybierzcie się w tą artystyczną podróż w lata 20. i 30. XX wieku, które były pełne kontrastów, eksperymentów artystycznych i niezwykłych osobowości świata sztuki.
Gorąco polecamy ❤️!
—
Wystawa: “Artystyczny powrót do przeszłości. Sztuka polska dwudziestolecia międzywojennego”
Czas trwania: 14 kwietnia – 9 lipca 2023 r.
Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu
ul. Rynek 11
26-600 Radom
Kurator: Damian Jendrzejczyk
—
Podziękowania
Dziękujemy panu Danielowi Adamczykowi za udostępnienie informacji prasowej oraz reprodukcji cyfrowych dzieł prezentowanych na wystawie.
