Czasy po II Wojnie Światowej to lata intensywne dla rozwoju Zakopanego, jak również dla twórczości artystów, którzy na krótszą bądź dłuższą chwilę, a nieraz – na całe życie – wiązali się ze stolicą Tatr. Mimo trudnych politycznie czasów i mroku komuny, w artystycznym Zakopanem działo się wiele – szczególnie po odwilży 1956 roku.
To właśnie w Zakopanem w latach powojennych Antoni Kenar budował renomę Państwowego Liceum Technik Plastycznych jako kuźni rzeźbiarskich talentów, a wspierali go w tym nauczyciele Liceum – między innymi Władysław Hasior, Antoni Rząsa oraz Grzegorz Pecuch. W Zakopiańskiej Szkole Koronkarskiej Maria Bujakowa kształciła w tkactwie artystycznym dziewczęta, które po uzyskaniu edukacji, tkały zarówno masowo wytwarzane kilimy wiszące na ścianach mieszkań niemal w całej Polsce, jak i unikatowe tkaniny artystyczne prezentowane na wystawach światowych. Zakopiańskie Warsztaty Wzorcowe zrzeszały lokalnych twórców ludowych wytwarzających kilimy, obrusy, ozdobne talerze czy kożuchy, które stały się narodową chlubą eksportową polskiej “Cepelii”. Realizowane były też wielkie projekty architektoniczne na potrzeby zorganizowanych w 1962 roku Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym – w tym Centralny Ośrodek Sportowy w Zakopanem, dworzec PKS, restauracja Wierchy, czy bary Fis i pod Smrekami. Powstawały tatrzańskie schroniska – Schronisko na Hali Ornak, w Dolinie Pięciu Stawów Polskich oraz na Polanie Chochołowskiej zaprojektowane przez architektkę Annę Górską – odpowiedzialną również za projekt wybudowanego w latach 60. XX wieku Domu Handlowego “Granit”. Jak grzyby po deszczu powstawały też ośrodki i domy wypoczynkowe – między innymi “Dom Turysty”, “Świerk”, “Kolejarz”, “Halny”, “Panorama”, “Hyrny” czy też “Rzemieślnik”, w których wnętrzach obowiązkowo – zgodnie z dyrektywą państwową – musiły pojawić się elementy artystyczne – takie jak ceramiczne kompozycje, metaloplastyki czy też płaskorzeźby. Najczęściej były one projektowane przez zakopiańskich artystów – między innymi Ewę Fajkosz, Kaziemierza Fajkosza, Kazimierza Brzozowskiego, Barbarę Gawdzik-Brzozowską, wspomnianego już Antoniego Kenara oraz jego uczniów. W artystycznym środowisku powojennego Zakopanego ogromne znaczenie miała prowadzona przez malarza Arkadiusza Walocha Galeria “Pegaz” gromadząca zbiory polskiej sztuki współczesnej, Salony Marcowe organizowane przez Biuro Wystaw Artystycznych (dzisiejszą Miejską Galerię Sztuki w Zakopanem) stały się najważniejszym wydarzeniem artystycznym Zakopanego, a nieformalne spotkania zakopiańskiego środowiska artystycznego odbywały się w Piwnicy Plastyków w hotelu Morskim Oko na Krupówkach.
To właśnie o zakopiańskim designie i plastyce czasów powojennych łączącej modernizm i folklor opowiada wystawa “UrbaMistyka. Sztuka w Zakopanem”, która do 5 listopada 2023 roku prezentowana jest w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem. Wystawa porusza zarówno temat sztuki użytkowej we wnętrzach prywatnych domów, jak również sztuki pojawiającej się na ulicach powojennego Zakopanego – na fasadach budynków, w ośrodkach wypoczynkowych, restauracjach i kawiarniach. Wystawa prezentowana jest aż w trzech lokalizacjach: w willi Oksza przy ulicy Zamoyskiego, Galerii Władysława Hasiora przy ulicy Jagiellońskiej oraz na elewacji Domu Handlowego “Granit” przy ulicy Kościuszki.
W pierwszej z nich – w willi Oksza – spotykamy się z wzornictwem oraz przedmiotami codziennego użytku z prywatnych domów, jak również z domów wczasowych tak licznie powstających w okresie powojennym. W tej części ekspozycji znajdziemy tkaniny artystyczne – między innymi kilimy “Zbójnicki (Harnasie)” oraz “W bagnach triasu” według projektu i wykonania Marii Bujakowej, kilim “Ostatni Redyk Hal Tatrzańskich” autorstwa Heleny Sułkowskiej-Pawlik oraz tkaninę “Dialektyka” wykonaną techniką koronki klockowej według projektu Marii Bujakowej. Prezentowane są również meble autorstwa między innym Antoniego Rząsy, Józefa Kulona oraz Grzegorza Pecucha – w tym niezwykle interesujący mebel autorstwa ostatniego z nich, który w filmie “Faraon” Jerzego Kawalerowicza nominowanym do Oscara w 1967 roku pełnił rolę tronu Ramzesa XIII. Znajdziemy też rzeźby autorstwa Antoniego Rząsy oraz Jerzego Popielaka, ścienne rzeźby Grzegorza Pecucha, wielkoformatowy rzeźbo-obraz “Pokochał na zawsze” autorstwa Ryszarda Orskiego, ceramikę autorstwa małżeństwa Ewa i Kazimierza Fajkoszów, szkło dekoracyjne Janusza Bielskiego, osłony na kaloryfer pochodzące z Domu Turysty oraz z pensjonatu Moszczeniczanka oraz żyrandole z Domu Turysty oraz ze Schroniska na Polanie Chochołowskiej. Wystawę dopełniają prace współczesnych artystów inspirowane zakopiańską sztuką przedwojenną – między innymi ceramiczne wazony Pawła Olszczyńskiego oraz tkanina “Oksza” autorstwa Pauliny Ołowskiej.
Natomiast sale Galerii Władysława Hasiora to przestrzeń poświęcona przestrzeni miejskiej Zakopanego. W tej części wystawy znajdziemy wiele obiektów związanych z Domem Turysty – szkice monumentalnej polichromii wykonanej metodą suchego fresku autorstwa Barbary Gawdzik-Brzozowskiej, maski oraz cześć fryzu elewacji autorstwa Grzegorza Pecucha oraz – prezentowaną również w willi Oksza – kratę na kaloryfer z ceramicznymi owieczkami autorstwa Władysława Hasiora. To również miejsce, gdzie znajdziemy nawiązania do obiektów, które kojarzymy z ulic Zakopanego – między innymi rysunki projektowe Domu Handlowego “Granit” autorstwa Anny Górskiej, jak również modele rzeźb Władysława Hasiora – słynnego Pomnika Ratownikom Górskim oraz kamiennej rzeźby “Niedźwiedzica” z danego Hotelu Orbis (dzisiaj salon Reserved). Podobnie jak w willi Oksza, kolekcja prac artystów powojennych została wzbogacona o prace artystów współczesnych – kompozycję kafli ceramicznych inspirowanych twórczością Antoniego Rząsy i dekoracjami domów wczasowych autorstwa Pawła Olszczyńskiego oraz niezwykle barwne tkaniny Pauliny Włostowskiej inspirowane liternictwem i produktami Zakopiańskich Warsztatów Wzorcowych prezentowane tuż przy niezwykle wymownej rzeźbie “Ziemita” autorstwa Antoniego Rząsy.
Intrygującym miejscem do prezentacji prac artystycznych jest trzecia lokalizacja wystawy – Dom Handlowy “Granit”, który nazywany jest pierwszym zakopiańskim wieżowcem. Na jego elewacji prezentowane są prace Małgorzaty Mirgi-Tas przedstawiające wizerunki zakopiańskich artystek, które miały ogromny wpływ na zakopiańską sztukę okresu międzywojennego, a które w życiu prywatnym były bliskimi przyjaciółkami. Instalacje prezentują postaci Anny Górskiej – projektantki Dom Handlowego “Granit”, malarki, graficzki i projektantki Barbary Gawdzik-Brzozowskiej oraz Marii Bujakowej – dyrektorki Zakopiańskiej Szkoły Koronkarskiej oraz wybitnej projektantki kilimów.
Wystawa “UrbaMistyka” to wyjątkowa wystawa, która przybliża sztukę powojennego Zakopanego – zdecydowanie mniej znaną, mniej oczywistą i mniej zgłębioną niż sztuka okresu międzywojennego z wielkimi nazwiskami Stanisława Ignacego Witkiewicza, Rafała Malczewskiego czy Zofii Stryjeńskiej. Pozwala też spojrzeć z szerszej perspektywy na znanych artystów zakopiańskich – poznać Władysława Hasiora nie tylko jako autora surrealistycznych asamblaży i monumentalnych chorągwi, ale również twórcę delikatnych elementów dekoracyjnych jak ceramiczne owieczki w osłonie kaloryferów w Domu Turysty, a Antoniego Rząsę jako rzeźbiarza tworzącego poza rzeźbami nawiązującymi do ikonografii chrześcijańskiej również dekoracyjne meble z motywem grzybów, drzew czy ptaszków. Budujące jest również spostrzeżenie jak ogromną inspirację dla artystów młodego pokolenia stanowi sztuka powojennej stolicy Tatr – tworzący wtedy artyści, działające instytucje artystyczne oraz atmosfera powojennego Zakopanego – miasta wolnego artystycznie, jednak funkcjonującego w komunistycznej mgle.
Gorąco polecamy ❤️!
—
Wystawa: “UrbaMistyka. Sztuka w Zakopanem”
Czas trwania: 5 sierpnia – 5 listopada 2023 roku
Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem
Galeria Sztuki w willi Oksza, ul. Zamoyskiego 25
Galeria Władysława Hasiora, ul. Jagiellońska 18b
Dom Handlowy “Granit”, ul. Tadeusza Kościuszki 3
Kuratorki: Ania Batko, Julita Dembowska
