Wystawa „Składanie osobowości. Witkacy”

Willa Oksza to miejsce, gdzie bije serce sztuki zakopiańskiej. Działająca w niej Galeria Sztuki od 2011 roku jest domem dla dzieł inspirowanych Tatrami i Podhalem. Przez lata w willi zaprojektowanej przez Stanisława Witkiewicza na wystawie stałej zatytułowanej „Artyści i sztuka w Zakopanem” można było podziwiać między innymi rzeźby uczniów Szkoły Przemysłu Drzewnego, utrzymane w duchu art-deco pejzaże Rafała Malczewskiego czy też pastelowe portrety i fotografie autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza – słynnego „Witkacego”. To właśnie ten ostatni artysta pod koniec czerwca 2025 roku odmienił oblicze willi Oksza. Jego prace opanowały całą przestrzeń willi tworząc kontekst wystawy „Składanie osobowości. Witkacy” zorganizowanej przez Muzeum Tatrzańskie z okazji 140. rocznicy urodzin Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Wybór willi Oksza na miejsce tej wyjątkowej wystawy nie jest przypadkowy. Mały Staś Ignacy często bywał na budowie willi – wtedy nazywanej „Korwinówką” – zaprojektowanej w stylu zakopiańskim przez jego ojca – Stanisława Witkiewicza. Ponadto, jako 11-letni chłopiec brał udział w jej uroczystym otwarciu, a już jako dorosły mężczyzna przez blisko dwa lata spotykał się w willi z doktorem Karolem de Beaurain na sesjach psychoanalitycznych. Losy willi Oksza i Witkacego splotły się po raz kolejny w 2025 roku, a to spotkanie jest wydarzeniem godnym uwagi każdego miłośnika Witkacego, sztuki zakopiańskiej i Podhala.

„Autorytety i rozczarowania”

Wystawa „Składanie osobowości. Witkacy” nie jest zwykłym przeglądem twórczości Witkacego, a opowieścią o złożonym świecie jego relacji, które silne przekładały się na artystyczne kierunki, którymi zmierzał. Pierwsze relacje, o których mowa w pierwszej części wystawy zatytułowanej „Autorytety i rozczarowania”, to oczywiście relacje Witkacego z rodzicami – jego ukochaną matką Marią z Pietrzkiewiczów oraz ojcem Stanisławem Witkiewiczem. Na początku wystawy zobaczycie więc pierwsze rysunki Witkacego – często powstałe z pomocą ojca, a w jej dalszej części – również krajobrazy tatrzańskie inspirowane pejzażową twórczością malarską Witkiewicza seniora – w tym „Studium wody – Olcza” oraz „Pejzaż tatrzański – Granaty”.

W życiu dorastającego Witkacego z czasem zaczęli pojawiać się – inni niż jego ojciec – mistrzowie. Był nim z pewnością geolog i specjalista od wulkanów Mieczysław Limanowski, który wprowadził Witkacego w świat przyrody. Kolejni pojawili się w jego życiu, gdy Witkacy był już dorosłym mężczyzną. Zaliczał się do nich z pewnością Jan Stanisławski, który był profesorem Witkacego podczas studiów na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a także malarz Władysław Ślewiński, którego Witkacy poznał w Zakopanem,  a następnie odwiedził w Doëlan we francuskiej Bretanii. Wpływ obu malarzy jest widoczny w pierwszych malarskich pracach Witkacego – w tym w prezentowanym na wystawie „Portrecie górala” nawiązującym do postimpresjonistycznego stylu Ślewińskiego. Na wystawie zobaczycie również szkice pochodzące z podróży Witkacego do chorwackiego miasteczka Lovran, dokąd Stanisław Witkiewicz wyjechał by leczyć gruźlicę, a także pierwsze fotografie autorstwa Witkacego, który właśnie wtedy mocno zainteresował się tą dziedziną sztuki. 

Kolejną znaczącą postacią w życiu Stanisława Witkiewicza, o której mowa w tej części wystawy, był poznany we Lwowie Bronisław Malinowski, z którym – po samobójczej śmierci narzeczonej Jadwigi Janczewskiej, wybrał się w podróż na kongres antropologiczny do Australii. Choć tropikalna wyprawa przyjaciół miała być antidotum na zszarganą duszę Witkacego, to przyniosła tylko kolejne rozczarowania – decyzja Witkacego o rychłym powrocie w obliczu wiadomości o wybuchu I Wojny Światowej zakończyła wieloletnią znajomość przyjaciół. Symbolem tego okresu w życiu Witkacego na wystawie „Składanie osobowości. Witkacy” jest „Pejzaż australijski” będący reminiscencją artysty z jego egzotycznej podróży.

„Uwikłania”

Z Australii Witkacy nie wrócił jednak do Zakopanego. Zaciągnął się do armii carskiej, w której walczył między innymi w jednej z najkrwawszych bitew I Wojny Światowej nad rzeką Stochód w zachodniej Ukrainie. Rzadko opowiadało o tym okresie w swoim życiu, jednak z pewnością wywarł on ogromny wpływ na jego późniejsze życie i twórczość. Artysta powrócił do Zakopanego dopiero po koniec I Wojny Światowej i jako niebanalna osobowość szybko stał się częścią zakopiańskiej barwnej bohemy dwudziestolecia międzywojennego. Bywał w towarzystwie, ze swoimi przyjaciółmi brał udział w wycieczkach górskich i rajdach samochodowych, a z oponentami – w tym z architektem Karolem Stryjeńskim, toczył zacięte spory. W tym okresie wraz z między innymi braćmi Pronaszko, Augustem Zamoyskim i Leonem Chwistkiem działał w Grupie Formistów oraz w Towarzystwie „Sztuka Podhalańska”, a także zdefiniował przyświecającą jego ówczesnej twórczości Teorię Czystej Formy.

Przełomem w życiu i twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza był zdecydowanie ślub z Jadwigą Unrug. Jako że Witkacy uznał, że musi utrzymać żonę, zdecydował się porzucić malarstwo olejne – jego ostatnią pracą w duchu Teorii Czystej Formy był „Ostatni papieros skazańca”. Zaczął tworzyć portrety na zamówienie – w tym celu powołał więc Firmę Portretową S.I. Witkiewicz, stworzył jej słynny Regulamin, a zlecenia przyjmował zarówno w Warszawie i Zakopanem, jak również na sesjach wyjazdowych w Katowicach, Nowym Sączu i Bielsku-Białej. W przestrzeni wystawy „Składanie osobowości. Witkacy” znajdziecie ogrom portretów autorstwa Witkacego. To zarówno portrety, które powstały dla klientów Firmy Portretowej, jak również te stworzone przez Witkacego dla przyjaciół jako forma podziękowania za wsparcie go w jego życiowych perypetiach. Wiele z nich powstało także podczas słynnych „orgii”, które organizowane były najczęściej w domu lekarza i przyjaciela Witkacego – doktora Teodora Białynickiego – Biruli. Podczas jednego wieczoru Witkacy był w stanie stworzyć nawet kilkanaście portretów! Wśród portretów prezentowanych w przestrzeni wystawy „Składanie osobowości. Witkacy” znajdziecie między innymi portrety żony ówczesnego dyrektora Muzeum Tatrzańskiego – Irminy Zborowskiej, siostry ulubionej muzy Witkacego – Modesty Zwolińskiej, a także rodziny Fedorowiczów, z którą Witkacy pozostawał z niezwykle serdecznych relacjach. W tej części wystawy warto zwrócić uwagę na jedyny portret potrójny, który kiedykolwiek stworzył Witkacy. To zbiorowy portret Tadeusza Langera, Bronisławy Litauerowej oraz samego Witkacego prezentowany w przestrzennej bryle pomysłu aranżatora wystawy – Przemysława Jeżmirskiego. 

„Namiętności i fascynacje”

Ale to jeszcze nie wszyscy bohaterowie wystawy Witkacego! Pierwsze piętro willi Oksza opanowały kobiety Witkacego! Już z fotografii na klatce schodowej na odwiedzających spogląda Witkacy z jedną ze swoich kochanek – młodziutką manikiurzystką Marią Zalotyńska, a pierwsza – mniejsza z dwóch sal wystawowych na piętrze willi Oksza, połączyła trzy najważniejsze kobiety w życiu Witkacego: tragicznie zmarłą pierwszą narzeczoną Witkacego – Jadwigę Janczewską, żonę – Jadwigę Unrug oraz ostatnią kochankę Witkacego – Czesławę Oknińską, z którą Witkacy uciekł we wrześniu 1939 roku na Polesie, gdzie we wsi Jeziory popełnił samobójstwo. Druga z sal przenosi nas natomiast z świat relacji Witkacego z Neną Stachurską – jego ulubioną muzą. Mnogość artystycznych obliczy Neny – jest ich za dwadzieścia cztery, które uchwycił Witkacy, jest zaskakująca i odzwierciedla moc twórczej inspiracji, którą niosła ze sobą ich relacja. Portretom Neny Stachurskiej towarzyszą ich wspólne zdjęcia, a uzupełnieniem tej części wystawy jest seria erotycznych rysunków ołówkiem na papierze inspirowana ich relacją. 

Wystawa „Składanie osobowości. Witkacy”, której kuratorką jest Zofia Radwańska, w wyjątkowo interesujący sposób pokazuje świat Witkacego – opowiada o jego życiu i twórczości w kontekście złożonych rodzinnych relacji, świata zakopiańskiej bohemy i uwikłań w relacje z kobietami. Uświadamiamy sobie, że decyzje i wybory, a także twórczość Witkacego wynikały ze skomplikowanej mozaiki zależności i relacji, która definiowała jego życie – trudnej relacji z ojcem, przerażających doświadczeń wojennych czy samobójczej śmierci narzeczonej. Ten kontekst warto wziąć pod uwagę poznając twórczość Witkacego, a wystawa „Składanie osobowości. Witkacy” jest do tego świetną okazją! 

—

Wystawa „Składanie osobowości. Witkacy”

Czas trwania: 28 czerwca – 30 października 2025
Galeria Sztuki w willi Oksza
filia Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem
ul. Zamoyskiego 25
34-500 Zakopane

Kuratorka: Zofia Radwańska
Aranżacja wystawy: Przemysław Jeżmirski

Szczegóły wystawy

Źródła:

1. „Witkacy. Kolekcja prac Stanisław Ignacego Witkiewicza w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem”, Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Zakopane 2017
2. Moździerz Zbigniew, „Od Korwinówki Kossakowskich do Galerii Sztuki w Okszy”, Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Zakopane, 2022
3. Nowak Przemysław, „Witkacy. Biografia”, Wydawnictwo Iskry, Warszawa, 2025