M E N U
1 marca, 2023

Wystawa: „Nowy początek. Modernizm w II RP”

Trwająca w Muzeum Narodowym w Krakowie wystawa “Nowy początek. Modernizm w II RP” prezentuje niezwykle szerokie spectrum artystycznych osiągnięć pierwszej fali polskiego modernizmu w okresie międzywojennym. Na wystawie zebranych zostało około 500 eksponatów z niemal wszystkich prężnie rozwijających się wówczas dziedzin sztuki – od malarskich obrazów po techniczne wynalazki, od architektury po projekty tkanin, mebli i przedmiotów codziennego użytku. W tym gronie znalazły się  również dzieła inspirowane regionem Tatr i Podhala – okres dwudziestolecia międzywojennego pod Tatrami był bowiem czasem niezwykle inspirującym i twórczym. Wtedy to właśnie Stanisław Ignacy Witkiewicz pod wpływem “zakopianiny” rysował słynne pastelowe portrety, zafascynowana kulturą ludową Zofia Stryjeńska tworzyła swoje pełne koloru i dynamiki kompozycje, a spod dłuta uczniów Szkoły Przemysłu Drzewnego wychodziły zrytmizowane drewniane rzeźby. 

W pierwszej sali wystawowej zatytułowanej “Diagnozy: Zmierzch zachodu” prezentowana jest reprodukcja cyfrowa najbardziej znanego pastelowego autoportretu Stanisława Ignacego Witkiewicza z 1938 roku, który na co dzień znajduje się w zasobach Galerii Sztuki Polskiej 1800-1945 w Muzeum Śląskim w Katowicach. Witkacy – zapewne zainspirowany industrialnym krajobrazem Górnego Śląska, gdzie obraz najprawdopodobniej powstał – przedstawił poważnego siebie na tle ruin fabryk otoczonych szarymi kłębami dymu wydobywającymi się w ich kominów. Symbolika ta często interpretowana jest jako zapowiedź upadku cywilizacji europejskiej opartej na wyzysku, rosnących dysproporcjach społecznych oraz bogaceniu się uprzywilejowanych grup społecznych. Kiedy indziej ten mroczny i katastroficzny wydźwięk “Autoportretu” Witkacego z 1938 roku interpretowany jest jako wspomnienie mrocznych czasów I Wojny Światowej, w której Witkacy walczył w oddziałach armii carskiej bądź jako zapowiedź zbliżającego się globalnego konfliktu, którym ostatecznie stała się II Wojna Światowa w obliczu której, a dokładniej agresji ZSRR na Polskę – Witkiewicz popełnił samobójstwo na ukraińskim Polesiu 18 września 1939 roku. 

Przestrzeń wystawy "Nowy początek. Modernizm w II RP", fot. Patryk Jezierski,  materiały prasowe MNK
Przestrzeń wystawy „Nowy początek. Modernizm w II RP„, fot. Patryk Jezierski, materiały prasowe MNK
Przestrzeń wystawy "Nowy początek. Modernizm w II RP", fot. Patryk Jezierski,  materiały prasowe MNK
Przestrzeń wystawy „Nowy początek. Modernizm w II RP„, fot. Patryk Jezierski, materiały prasowe MNK

W kolejnej sali wystawy zatytułowanej “Źródła” stykamy się z twórczością Zofii Stryjeńskiej nazywanej “księżniczką polskiego malarstwa”, która – zafascynowana szeroko pojętą kulturą ludową, w tym kulturą regionu Tatr i Podhala – tworzyła pełne kolorów, rychu i rytmu kompozycje nawiązujących do polskiej tradycji, zwyczajów i obrzędowości ludowej. Na wystawie w Muzeum Narodowym w Krakowie możemy podziwiać dwie prace z teki “Tańce polskie: 11 wielobarwnych rotograwjur” z 1929 roku – “Mazur” oraz “Kujawiak”, cztery kompozycje z teki “Gusła Słowian/ Magie Slave” z 1934 roku oraz kompozycję “Perkun” przedstawiającą słowiańskiego boga piorunów z teki “Bożki słowiańskie” z 1934 roku. 
W sali “Źródła” mamy szansę podziwiać również dwie prace twórcy polskiej szkoły drzeworytu, czyli Władysława Skoczylasa. To dwie prace z “Teki podhalańskiej” z 1921 roku – “Zaloty” oraz “Taniec” – wykonane z wykorzystaniem tak charakterystycznego dla twórczości Skoczylasa “grzebienia”, czyli układu naprzemiennych czarnych i białych kresek. 
Ostatnim dziełem inspirowanym regionem Tatr i Podhala w tej części wystawy jest drewniana rzeźba “Janosik” z lat 20.-30. XX wieku, której autor jest nieznany, jednak wiadomo, że był on uczniem słynnej zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego, która w okresie międzywojennym przeszła rewolucyjną reformę nauczania przeprowadzoną przez Karola Stryjeńskiego ukierunkowaną na wydobywanie potencjału twórczego uczniów przeciwstawionego odtwarzaniu przyjętych schematów i wzorów. 

Władysław Skoczylas, Zaloty – Teka Podhalańska, 1921, 26,8×18,8 cm, drzeworyt,
fot. Mateusz Szczypiński, Muzeum Narodowe w Krakowie
Władysław Skoczylas, Taniec – Teka Podhalańska, 1921, 24,6×19,3 cm, drzeworyt,
fot. Pracownia Fotograficzna MNK, Muzeum Narodowe w Krakowie
autor nieznany [szkoła zakopiańska], Janosik, około 1925, rzeźba, drewno,
fot. A. Olchawska, E. Słowińska, Muzeum Narodowe w Krakowie
Przestrzeń wystawy "Nowy początek. Modernizm w II RP", fot. Patryk Jezierski,  materiały prasowe MNK
Przestrzeń wystawy „Nowy początek. Modernizm w II RP„, fot. Patryk Jezierski, materiały prasowe MNK

Kolejna sala  – “Sposoby” – obfituje natomiast w międzywojenne plakaty promujące atrakcje sportowe, turystyczne czy kulturalne Zakopanego i Tatr. Możemy podziwiać jeden z najsłynniejszych plakatów okresu międzywojennego zatytułowany “Zakopane. Kasprowy” z 1935 roku autorstwa duetu Stefan Osiecki i Jerzy Skolimowski. Na tle potężnego, zasnutego chmurami masywu Kasprowego Wierchu – grupa narciarzy ukazanych jako mikroskopijne postacie, zjeżdża ku dolinie, a w przeciwnym kierunku – ku szczytowi – zmierza wagonik kolejki linowej. Drugim plakatem autorstwa tej pary projektantów prezentowanym na wystawie jest plakat “Balonem do stratosfery. Zwiedzajcie obóz wzlotowy w Dolinie Chochołowskiej” z 1938 roku zapowiadający pierwszy stratosferyczny lot załogowego balonu wielokrotnego użytku. Miał on odbyć się we wrześniu 1938 roku z Doliny Chochołowskiej w Tatrach Zachodnich, jednak balon pękł w czasie napełniania wodorem. Nowy termin startu balonu na wysokość 30 kilometrów został wyznaczony na wrzesień 1939 roku, jednak z powodu wybuchu II Wojny Światowej nigdy do niego nie doszło. Zupełnie inny, bo tradycyjny, charakter ma trzeci plakat nawiązujący do kultury Podhala – to plakat “Polski Fiat” Wojciecha Kossaka z 1934 roku będący reklamą Fiata 508. Na tle górzystego krajobrazu po piaszczystej drodze pędzi konny zaprzęg powożony przez górala w tradycyjnym stroju góralskim, któremu towarzyszy drugi góral oraz dwie góralki – również w tradycyjnych strojach. Obok zaprzęgu, z równie zawrotną prędkością pędzi bordowe auto prowadzone przez kobietę, której towarzyszy pasażerka machająca serdecznie do górali i góralek, który odwzajemniają pozdrowienia. 

Wojciech Kossak, Polski Fiat - plakat, 1934 r., MNW Muzeum Plakatu w Wilanowie
Wojciech Kossak, Plakat – Polski Fiat , 1934 r. rotograwiura barwna, 73,5×75,5cm,
Muzeum Plakatu w Wilanowie, Muzeum Narodowe w Warszawie

Ciekawymi obiektami prezentowanymi w omawianej sali “Sposoby” są również dwie drewniane rzeźby uczniów wspomnianej już Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem – “Tańcząca para” autorstwa E. Piwowarskiego powstała w latach 1927-1931 oraz “Postać męska (Twardowski)” z lat 1938-1939 nieznanego ucznia Szkoły, jak również kopia cyfrowa fotografii dolnej stacji kolejki linowej na Kasprowy Wierch w Kuźniach z dnia otwarcia obiektu 26 listopada 1936 roku.  

Ostatnia sala wystawy to sala “Cele: Nowe państwo, nowy świat”, której znajdziemy formistyczny akwarelowy krajobraz Leona Chwistka “Zakopane w Nowym Jorku” z lat 1917-1922, w którym malarz zestawił nowoczesne wieżowce o zróżnicowanych bryłach z błękitnymi ostrymi wierzchołkami Tatr w oddali. W tej sali wystawienniczej wrócimy również do twórczości Zofii Stryjeńskiej, bowiem w jednej z ostatniej sekcji wystawy prezentowana jest kompozycja “Pory roku. Lipiec – sierpień (Korowód III – z krową)” z 1925 roku z pawilonu polskiego paryskiej Międzynarodowej Wystawy Sztuk Dekoracyjnych i Nowoczesnego Przemysłu, na której polscy artyści odnieśli oszałamiający sukces zdobywając 35 nagród Grand Prix, 31 nagród Diplôme d’Honneur, 70 złotych medali. 56 medali srebrnych i 13 brązowych.

Leon Chwistek, Zakopane w Nowym Jorku, 1917-1922 r., fot. Pracownia digitalizacji MNK
Leon Chwistek, Zakopane w Nowym Jorku, 1917-1922 r., akwarela, 21×27,5 cm, fot. Pracownia Digitalizacji MNK
Przestrzeń wystawy "Nowy początek. Modernizm w II RP", fot. Patryk Jezierski,  materiały prasowe MNK
Przestrzeń wystawy „Nowy początek. Modernizm w II RP„, fot. Patryk Jezierski, materiały prasowe MNK

Wystawa “Nowy początek. Modernizm w II RP” w Muzeum Narodowym w Krakowie to niesamowita podróż w czasy dwudziestolecia międzywojennego, które poznajemy przez prymat powstających wówczas dzieł sztuki – zarówno tradycyjnej, jak i użytkowej, które miały zamanifestować nowoczesność odradzającego się państwa polskiego i zaznaczyć udział artystów polskich w kreowaniu kierunków artystycznych sztuki Europy i świata. 

Wystawa: “Nowy początek. Modernizm w II RP

Muzeum Narodowe w Krakowie
Gmach Główny
Al. 3 Maja 1 

Czas trwania: 29 lipca 2022 r. – 26 marca 2023 r.

Więcej o wystawie

Zespół kuratorski pod kierownictwem Prof. dr hab. Andrzeja Szczerskiego i Prof. UAM dr hab. Piotra Juszkiewicza.

Więcej podobnych wpisów