Malarstwo na szkle – zwane również witrochromią, od końca XVIII wieku wpisane jest w kulturę ludową Podhala. Wtedy to przywędrowały tu pierwsze „szkloki” przywiezione przez „obraźników” – wędrownych kupców z terenu Słowacji, Moraw, Czech i Austrii. To właśnie obrazy na szkle z wizerunkami Jezusa Chrystusa, Matki Bożej czy też świętych ustawione w góralskiej chałupie za pięknie zdobioną drewnianą listwą pod powałą miały chronić dom i jego mieszkańców przez pożarami i piorunami, zapewnić udane zbiory czy dobry wypas. Choć można było spotkać je w niemal każdej góralskiej chałupie, to tym czasie nie znajdowały one uznania wśród znawców sztuki – uznawane by były bowiem za prymitywne i uproszczone rysunki o zaburzonych proporcjach przedmiotów i przestrzeni, które pozbawione były perspektywy i światłocienia.
Początkowo nie wzbudzały one również zainteresowania kolekcjonerów sztuki ludowej – zmieniło się to jednak na przełomie XIX i XX wieku, gdy pojawiły się w pierwszych kolekcjach etnograficznych tworzonych przez Różę i Adama Krasińskich, Marię i Bronisława Dembowskich czy Zygmunta Gnatowskiego. Kolekcje z czasem zaczęły trafiać do kolekcji Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, jak również pojawiły się pierwsze opracowania naukowe dotyczące ludowego malarstwa na szkle. Zafascynowali się nimi również przedstawiciele awangardowej grupy formistów, którzy uznawali obrazy na szkle za źródło inspiracji nowego kierunku artystycznego. Docenili lapidarność malowideł, silnie kontrastujące plamy barwne i centralną kompozycję nawiązującą do kompozycji typowej dla ikon.
Po II Wojnie Światowej malarstwo na szkle rozkwitło. Dużą popularnością cieszyły się kursy malowania na szkle, organizowane były konkursy, a zainteresowanie malarstwem na szkle ze strony Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego, czyli popularnej Cepelii oraz muzeów etnograficznych z całej Polski tylko zachęcało coraz to liczniejszą grupę twórców do zajęcia się tą dziedziną sztuki. Do zbiorów Muzeum Tatrzańskiego trafiły wtedy też prace współczesnych artystów zajmujących się malarstwem na szkle takich jak Zdzisław Walczak, Władysław Walczak Baniecki, Bronisław Bednarz, Zofia Gąsienica Roj czy Stanisława Czech Walczakowa. Na Podhalu zaczęły powstawać również instytucje kultury, w których na stałe można było podziwiać malarstwo na szkle – w tym Kaplica pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa na Jaszczurówce oraz Centrum Kultury Rodzimej w willi Czerwony Dwór.
To właśnie w Centrum Kultury Rodzimej w willi Czerwony Dwór trwa aktualnie, a dokładniej do 31 marca 2025 roku, wystawa twórczości jednej z najwybitniejszych zakopiańskich malarek na szkle – Eweliny Pęksowej. Co interesujące, galeria malarstwa na szkle w tej zakopiańskiej willi przy ulicy Kasprusie, powstała z inicjatywy właśnie Eweliny Pęksowej, która marzyła o powołaniu w Zakopanem miejsca poświęconego tej wyjątkowej dziedzinie twórczości ludowej.
W twórczości Eweliny Pęksowej, co z pewnością zauważycie odwiedzając wystawę, dominuje tematyka religijna – artystka niezwykle chętnie malowała piety, sceny z Pisma Świętego – zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu, jak również wizerunki aniołów, świętych, Trójcy Świętej, ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa oraz postać Matki Bożej – szczególnie ukochała sobie Matkę Boską Ludźmierską, której koronacja w podhalańskim Sanktuarium Maryjnym w Ludźmierzu została ilustrowana przez artystkę na jeden z bardziej imponujących prac prezentowanych na wystawie.
W twórczości Eweliny Pęksowej nie brakuje też scen zbójnickich z harnasiami i Janosikiem w roli głównej, scen obrazujących codzienne życie na Podhalu – orkę, wykopki, kowalstwo, ugniatanie kapusty czy też wypas owiec, życie religijne – Świąta Bożego Narodzenia oraz czas kolędowania, jak również malarskich przedstawień architektury Podhala – w szczególności uwielbianych przez artystkę drewnianych kościółków, w tym „starego kościółka” na ulicy Kościeliskiej w Zakopanem, Sanktuarium Maryjnego na Wiktorówkach czy drewnianego kościoła pod wezwaniem Marii Magdaleny w Rabce. Na wystawie w Centrum Kultury Rodzimej wśród prac pojawiają się również niezwykle barwne, bogate i mięsiste bukiety kwiatów – Ewelina Pęksowa była bowiem wielką miłośników kwiatów, a ogród przy jej zakopiańskim domu przy ulicy Cichej Wody 8, który zobaczycie na fotografii prezentowanej na wystawie, uchodził za jeden z najpiękniejszych na całym Podhalu. Nie bez przyczyny jedna z odmian lilii została nazwana od imienia i nazwiska malarki.
Niezwykle poruszające są również prace artystki, w których opowiada o najważniejszych wydarzeniach w historii Polski – zarówno tych odległych jak Bitwa pod Grunwaldem, Chocimiem czy Wiedniem, jak i tych bardziej współczesnych jak II Wojna Światowa, holocaust czy też protesty robotników na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku, którym poświęcony jest jeden z najbardziej wymownych obrazów artystki „Lacrimosa” z 1980 roku.
Oprócz obrazów na szkle, na wystawie w gablotach prezentowana jest również ceramika ręcznie malowana wzorami roślinnymi przez artystkę, jak również ikony, które artystka tworzyła przez swoim debiutem artystycznym w 1968 roku, gdy zaprezentowała swoje prace na wystawie organizowanej przez Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem i po której rozpoczęła się jej wieloletnia artystyczna przygoda z malarstwem na szkle. W czasie swojej niemal 50-letniej twórczości artystycznej stworzyła swój unikalny styl charakteryzujący się stosowaniem intensywnych kolorów – przede wszystkim czerwieni, żółci, błękitów oraz zieleni, złotych zdobień, jak również dekoracyjnością równoważoną przez uproszenia w kompozycji, umiar oraz szlachetną prostotę jej prac.
Będąc na wystawie w Centrum Kultury Rodzimej w willi Czerwony Dwór, warto przespacerować się położoną niedaleko ulicę Kościeliską do „starego kościółka”, czyli Kościoła pw. Matki Bożej Częstochowskiej, w której znajdziecie dwa niezwykłe obrazy Eweliny Pęksowej zatytułowane „Sąd Ostateczny” oraz „Stworzenie świata”, jak również czternaście stacji Drogi Krzyżowej jej pędzla. Artystka została pochowana na położonym tuż obok „starego kościółka” Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku, więc wspominając postać Eweliny Pęksowej warto odwiedzić również to miejsce.
A jeśli chcecie dowiedzieć się więcej o twórczości Eweliny Pęksowej, to gorąco polecam Wam film o artystce z jej udziałem dostępny bezpłatnie na platformie Ninateka.
Gorąco polecamy ❤️!
Wystawa „Ewelina Pęksowa”
Czas trwania: 14 grudnia 2024 – 31 marca 2025
Centrum Kultury Rodzimej w willi Czerwony Dwór
Jednostka Zakopiańskiego Centrum Kultury
ul. Kasprusie 27
34-500 Zakopane
