Wystawa: “Zbierało się fajne towarzystwo”

W latach dwudziestolecia międzywojennego Zakopane stało się “fenomenem” na skalę całej ówczesnej II Rzeczpospolitej, który do dziś dnia pozostaje idyllicznym symbolem dekadenckiego życia artystycznej bohemy, wyśmienitej zabawy i szalonych wyczynów sportowych. Wizerunek Zakopanego jako miejsca, w którym – jak pisał Rafał Malczewski – “zbierało się fajne towarzystwo” – kreowali przede wszystkim przedstawiciele polskiego środowiska artystycznego, którzy zafascynowani rozpalającym wyobraźnię “mitem” Zakopanego przybywali pod Tatry. Byli wśród nich pisarze – Kornel Makuszyński, Witold Gombrowicz czy Zofia Nałkowska, poeci – Antoni Słonimski czy Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, rzeźbiarze – Ksawery Dunikowski czy August Zamoyski oraz niezwykle liczna grupa malarzy, a wśród nich Stanisław Ignacy Witkiewicz, Rafał Malczewski, Zofia Stryjeńska czy Władysław Skoczylas. Zakopane i otaczające je Tatry były dla nich niewątpliwie źródłem inspiracji artystycznej, jednak w Zakopanem żyli nie tylko pracą. Hasło “Narty, dancing, brydż”, którym nieoficjalnie nazywano nocny pociąg kursujący z Warszawy pod Tatry, najlepiej oddaje ulubione rozrywki ówczesnej zakopiańskiej bohemy. 

Bywalcy “polskiego Davos” – jak określono Zakopane – uwielbiali spędzać czas na spotkaniach towarzyskich w zakopiańskich restauracjach i kawiarniach, w których gościła cała elita międzywojennej Polski. Pierwszą z nich była restauracja Stanisława Karpowicza – “u Karpia” – przy ulicy Krupówki 40, w której czas spędzało się przede wszystkim na dyskusjach intelektualnych i grze w brydża. To właśnie w salach kawiarni powstały słynne karykaturalne portrety gości restauracji autorstwa malarza Kazimierza Sichulskiego, odbyła się kolacja weselna Stanisława Ignacego Witkiewicza i jego żony – Jadwigi z Unrugów oraz spotykali się członkowie Towarzystwa “Sztuka Podhalańska”, w tym wspomniany już “Witkacy”, Rafał Malczewski oraz Leon Chwistek. 

Konkurencją dla “Karpia” była restauracja Franciszka Trzaski miesząca się w willi “Płonka” u zbiegu Krupówek i ulicy Marszałkowskiej – dzisiejszej ulicy Tadeusza Kościuszki. Restauracja “u Trzaski” słynęła ze wspaniałej orkiestry i hucznych dancingów, na których Stanisław Ignacy Witkiewicz pojawiał się w piżamie we wzór łowicki, a z których Zofia Stryjeńska – zwana “księżniczką polskiego malarstwa” – raz wróciła do domu po całonocnym balu ze spalonym trenem sukni. Tak więc nie bez przyczyny Kornel Makuszyński pisał o Zakopanem, że “jest to wieś, leżącą na wielkiej drodze od Trzaski do Karpowicza”. Na towarzyskiej mapie Zakopanego wyróżniała się również restauracja “Morskie Oko”, w którego sali teatralnej w latach 1925-1927 działał Teatr Formistyczny Stanisława Ignacego Witkiewicza, jak również reklamująca się pięknymi widokami restauracja na Gubałówce. Bywano również w kawiarniach najnowocześniejszego hotelu w Zakopanem – w Hotelu Bristol przy Bulwarach Słowackiego oraz pensjonatu Sanato, Grand Hotelu czy pensjonatu Stamary. 

Środowisko artystyczne Zakopanego równie chętnie wizytowało i rewizytowało się w swoich zakopiańskich willach, w których mieszkali na stałe bądź wynajmowali na czas sezonowego pobytu pod Tatrami. Najsłynniejsze były spotkania u doktorostwa Birulów-Białynickich w willi “Olma”, podczas których odbywały się słynne “orgie” z udziałem Stanisława Ignacego Witkiewicza, kiedy to – pod wpływem substancji psychoaktywnych, w tym peyotlu – tworzył on pastelowe portrety zgromadzonych przyjaciół, które klasyfikował jako typ “C”. Głośno było również o spotkaniach na “Harendzie” u Kasprowiczów, w willi “Forma” u Zamoyskich, w willi “Pod Jedlami” u Pawlikowskich czy willi “Adasiówka” u Chwistków. 

Bywalcy międzywojennego Zakopanego lubili również spędzać czas aktywnie. Szczególnie, że sprzyjała temu rozbudowywana – przede wszystkim po uzyskaniu praw miejskich w 1933 roku – infrastruktura turystyczna. To właśnie w dwudziestoleciu międzywojennym powstała kolejka linowa na Kasprowy Wierch, kolejka na Gubałówkę, skocznia na Wielkiej Krokwi, jak również zbudowano schroniska górskie – schronisko na Hali Gąsienicowej, Polanie Chochołowskiej oraz Kalatówkach, a cieszące się niezwykłą popularnością schronisko na Hali Pysznej – przeszło gruntowną rozbudowę. Nie dziwi więc fakt, że Zakopanemu przyznano organizację mistrzostw świata FIS w 1929 roku oraz 1939 roku, które były nie tylko wielkim sportowym widowiskiem, ale i towarzyskim wydarzeniem przyciągającym elity II Rzeczpospolitej. W czasie dwudziestolecia międzywojennego na słynnych nartach z wytwórni braci Schiele, Franciszka Bujaka czy Stanisława Zubka jeździli niemal wszyscy, co widzimy nie tylko na fotografiach z lat 20. i 30. XX wieku, ale również w ujęciach nakręconego właśnie wtedy znanego filmu “Biały ślad” prezentowanego w ramach I Międzynarodowym Festiwalu w Wenecji w 1932 roku. 

“Towarzystwo” Zakopanego spotykało się również na niezwykłych wydarzeniach unikalnych na skalę całego kraju. Wyścig Tatrzański z Morskiego Oka do Zakopanego, start balonu “Gwiazda Polski” z Polany Chochołowskiej czy wjazd Augusta Zamoyskiego do Zakopanego po przebyciu rowerem prawie trzech tysięcy kilometrów na trasie z Paryża to tylko niektóre z jedynych w swoim rodzaju zakopiańskich historii, które potem bogato relacjonowane były w ówczesnej prasie zakopiańskiej. W “Echu Tatrzańskim”, “Głosie Zakopiańskim” czy “Kronice Zakopiańskiej” swoje felietony – nie zawsze pozytywnie opisujące kondycję zakopiańskiej społeczności – publikowali między inny Stanisław Ignacy Witkiewicz, Rafał Malczewski czy Kornel Makuszyński. 

Jeżeli ciekawi Was niezwykły świat Zakopanego okresu międzywojennego, to gorąco polecamy Wam odwiedzenie wystawy “Zbierało się fajne towarzystwo”, która otwarta jest do 25 czerwca 2023 roku w Galerii Sztuki w zakopiańskiej willi “Oksza” będącej filią Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Prezentowane są na niej oryginalne artefakty z okresu międzywojennego, w tym oryginalna karta win z restauracji “u Karpia”, karta dań restauracji na Gubałówce, księga gości z nieistniejącego już schroniska na Hali Pysznej czy oryginalne narty “Zubki” wraz z plakatem promującym warsztat Stanisława Zubka. Wystawa bogata jest w fotografie z Zakopanego lat 20. i 30. XX wieku, na których rozpoznać można Stanisława Ignacego Witkiewicza, Rafała Malczewskiego czy Kornela Makuszyńskiego, jak również w przedruki zakopiańskiej prasy okresu międzywojennego – “Głosu Zakopiańskiego” oraz “Echa Tatrzańskiego”. Na wystawie pojawiają się również wspomniane wcześniej karykatury autorstwa Kazimierza Sichelskiego oraz Zdzisława Czermańskiego, rysunki Wacława Wąsowicza, barwne drzeworyty Stanisława Raczyńskiego, jak również akwarele autorstwa Wandy Gentil-Tippenhauer (“Hala Pyszna”) oraz Tadeusza Koniewicza (“Ulica Kościeliska od wylotu ulicy Nowotarskiej”). 

Niezwykle ciekawym elementem wystawy są prace uczniów Państwowego Liceum Plastycznego im. Antoniego Kenara w Zakopanem, którzy w swoich pracach artystycznie opowiedzieli o tym, jak postrzegają współczesne środowisko twórcze Zakopanego – to, którego częścią są żyjąc w latach 20. XXI wieku. 

Gorąco polecamy ❤️!

— 

Wystawa: “Zbierało się fajne towarzystwo”

Czas trwania: 25 marca – 4 lipca 2023 r.

Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem
Galeria Sztuki w willi “Oksza”
ul. Zamoyskiego 25
Zakopane

Więcej o wystawie

Kuratorka: Zofia Radwańska

— 

Podziękowania

Dziękujemy Muzeum Tatrzańskiemu im. Drą Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem za udostępnienie informacji prasowej, zdjęć ekspozycji oraz reprodukcji cyfrowych dzieł prezentowanych na wystawie.

—

Bibliografia

1. “Defeton, Radion, Vis. Muzealne historie o II Rzeczpospolitej”, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa, 2022
2. Folga-Januszewska Dorota, “Rafał Malczewski i mit Zakopanego”, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica, 2006
3. Folga-Januszewska Dorota, Jabłońska Teresa, “Zakopane w czasach Rafała Malczewskiego”, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica, 2006
4. Jabłońska Teresa, “Artyści i sztuka w Zakopanem. Informator, Galeria Sztuki XX wieku w willi Oksza, Filia Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem”, Zakopane 2012
5. Malczewski Rafał, „Pępek świata. Wspomnienia z Zakopanego„, Wydawnictwo LTTW, Łomianki
6. Postawka-Lech Helena, “Architektura dwudziestolecia”, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2021