Schronisko nad Morskim Okiem, kolej linowa na Kasprowy Wierch czy Schronisko górskie w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Kto z nas nie odwiedził tych miejsc podczas tatrzańskich wędrówek? Mijamy je bądź zaglądamy do nich realizując nasze górskie marzenia, a ich istnienie ułatwia nam wiele na szlaku – zapewnia schronienie, ciepły posiłek czy też możliwość szybszego przemieszania się w górach. Jednak niewielu z nas wie o tym, że wspomniane miejsca należą do najcenniejszych pod względem jakości architektonicznej obiektów w Polsce, których historia powstania ściśle wiąże się z przełomami historycznymi i społecznymi wyznaczającymi koncepcje spędzania czasu wolnego przez Polaków.
Historię najciekawszych i często zaskakujących architektonicznie obiektów związanych z wypoczynkiem – ośrodków, sanatoriów, domów wczasowych, górskich schronisk, wodnych stanic i urlopowych kurortów opowiada wystawa “Wczasy. Krajobrazy wypoczynku”, która do 1 października 2023 roku prezentowana jest w Muzeum Architektury we Wrocławiu będącym jedyną w Polsce instytucją muzealną poświęconą w całości historii architektury oraz architekturze współczesnej. Wystawa opowiada – poprzez modele i fotografie – o dwudziestu jeden obiektach architektonicznych związanych z wypoczynkiem – wśród nich znalazły się cztery obiekty związane z regionem Tatr i Podhala.
Schronisko nad Morskim Okiem
![Schronisko nad Morskim Okiem, fot. Jakub Certowicz, materiały prasowe Muzeum Architektury we Wrocławiu](https://scianatatr.pl/wp-content/uploads/2023/09/4.-Schronisko-nad-Morskim-Okiem_male-1024x680.jpg)
![Nowe Schronisko nad Morskim Okiem, Widok na schronisko, Morskie Oko i Tatry, 1925 - 1939, T. i St. Zwoliński Wytwórnia fotografji tatrzańskich, Zakopane, sygnatura 3/1/0/14/3761, Narodowe Archiwum Cyfrowe](https://scianatatr.pl/wp-content/uploads/2023/09/Morskie_Oko_NAC-1024x645.jpg)
Pierwszym z nich jest Schronisko nad Morskim Okiem, które znajduje się nad samym brzegiem jednego z najpiękniejszych jezior górskich w Polsce. Zostało wybudowane, gdy Polski nie było na politycznej mapie świata, a powstające wtedy budynki miały służyć utrwaleniu polskiej tożsamości narodowej. Dlatego też projektujący schronisko Tadeusz Prauss poprzez charakterystyczną bryłę, kształt dachu i konstrukcję schroniska nawiązał do “stylu zakopiańskiego” – koncepcji autorstwa Stanisława Witkiewicza uznawanej za polski “styl narodowy”. Budynek schroniska nad Morskim Okiem, znanego również Nowym Schroniskiem, został wybudowany w latach 1907-1908 w miejscu poprzedniego budynku spalonego w 1898 roku i pod opieką rodziny Łapińskich służy turystom do dzisiaj.
Budynek dolnej stacji kolei liniowej na Kasprowy Wierch
![Budynek dolnej stacji kolei linowej na Kasprowy Wierch, fot. Jakub Certowicz, materiały prasowe Muzeum Architektury we Wrocławiu](https://scianatatr.pl/wp-content/uploads/2023/09/Kolejka-linowa-na-Kasprowy-Wierch-1024x683.jpg)
![Otwarcie kolejki linowej na Kasprowy Wierch, Wygląd zewnętrzny budynku stacji, 1936, sygnatura 3/1/0/8/3826, Narodowe Archiwum Cyfrowe](https://scianatatr.pl/wp-content/uploads/2023/09/Kasprowy-Wierch_NAC-1024x742.jpg)
Drugim tatrzańskim obiektem prezentowanym na wystawie “Wczasy. Krajobrazy wypoczynku” jest budynek dolnej stacji kolei linowej na Kasprowy Wierch w zakopiańskich Kuźnicach. Inwestycja budowy jedynej w Polsce wysokogórskiej kolei linowej miała istotny wydźwięk propagandowy – miała bowiem udowodnić, że odrodzone po odzyskaniu niepodległości państwo polskie może realizować ambitne i zaawansowane technologicznie projekty inżynieryjne. Wybudowane w latach 1935-1936 według projektu architektów Anny i Aleksandra Kodelskich budynki uznaje się za świetny przykład regionalizacji modernizmu, gdzie użyto lokalnych materiałów – kamienia na elewacjach i drewna do wykończenia wnętrz.
Schronisko górskie w Dolinie Pięciu Stawów Polskich
![Schronisko górskie w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, fot. Jakub Certowicz, materiały prasowe Muzeum Architektury we Wrocławiu](https://scianatatr.pl/wp-content/uploads/2023/09/9.-Schronisko-Gorskie-w-Dolinie-Pieciu-Stawow-Polskich_male-1024x683.jpg)
Kolejnym prezentowanym obiektem jest Schronisko górskie w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, którego budowa rozpoczęła się cztery lata po zakończeniu II Wojny Światowej z inicjatywy projektantów związanych z Politechniką Warszawską, którą kierował profesor Jan Olaf Chmielewski – Anny Górskiej, Gerarda Ciołka, Jędrzeja Czarniaka oraz Jerzego Mokrzyńskiego. Głównym założeniem zlokalizowanego nad Przednim Stawem budynku było wkomponowanie bryły schroniska w naturalny górski krajobraz. Udało się to poprzez przemyślane wyznaczenie lokalizacji schroniska, wykorzystanie lokalnego kamienia do budowy ścian zewnętrznych oraz szerokich tarasów otaczających salę jadalną i miejsce dla wypoczynku turystów, zastosowanie drewna do ścian i gontowego poszycia dachu, rozbicie bryły budynku na poziomy i rozbudowanie poddasza mieszczącego pokoje gościnne. Bryła schroniska zaprojektowano nawiązując do “stylu zakopiańskiego”, jednak zrezygnowano z tradycyjnej ornamentyki ludowej – tak zauważalnej w bryle opisywanego wcześniej Schroniska nad Morskim Okiem.
Ośrodek Centralnego Zjednoczenia Spółdzielczości Pracy “Harnaś” w Bukowanie Tatrzańskiej
![Ośrodek Centralnego Zjednoczenia Spółdzielczości Pracy “Harnaś” w Bukowanie Tatrzańskiej, fot. Jakub Certowicz, materiały prasowe Muzeum Architektury we Wrocławiu](https://scianatatr.pl/wp-content/uploads/2023/09/3.-Harnas-Osrodek-Centralnego-Zjednoczenia-Spoldzielczosci-Pracy_male-1024x683.jpg)
![Tatry, Ośrodek Wypoczynkowy "Harnaś" w Bukowinie Tatrzańskiej, 1975, sygnatura 3/40/0/15/148, Narodowe Archiwum Cyfrowe](https://scianatatr.pl/wp-content/uploads/2023/09/Harnas_NAC-1024x1022.jpg)
Na fali tworzenia ośrodków wypoczynkowych przez zakłady pracy i organizacje społeczne w latach 1962-1967 powstał ostatni z prezentowanych na wystawie tatrzańskich obiektów – Ośrodek Centralnego Zjednoczenia Spółdzielczości Pracy “Harnaś” w Bukowanie Tatrzańskiej. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku innych wypoczynkowych obiektów powstałych w czasach “małej stabilizacji” po odwilży 1956 roku – między innymi Domu Turysty PPTK w Płocku czy Ośrodka Wypoczynkowego Delfin w Jastrzębiej Górze – projektanci “Harnasia” porzucili tradycyjne wzorce architektoniczne na rzecz odważnych, ultranowoczesnych osiągnięć światowej awangardy inspirowanych abstrakcyjnymi formami. Zadbali jednocześnie o usytuowanie rozciągniętego horyzontalnie obiektu pod samym szczytem Buńdowego Wierchu – w miejscu bezpiecznym od silnych wiatrów, optymalne doświetlenie i zapewnienie wypoczywającym pięknego widoku na panoramę Tatr.
Prezentowana wcześniej z ogromnym sukcesem na Wystawie Międzynarodowej EXPO 2022 w Dubaju wystawa “Wczasy. Krajobraz wypoczynku” prezentuje nie tylko najciekawsze obiekty architektury wypoczynkowej wybudowanych w ciągu XX wieku i pierwszych dwóch dekad XXI wieku, ale również interesująco ukazuje historię turystyki wypoczynkowej w Polsce i podążającej za nią architektury – od wspierających “style narodowe” czasów zaborów, przez czasy wielkiej modernizacji w dwudziestoleciu międzywojennym, ośrodki Funduszu Wczasów Pracowniczych w latach powojennych, ośrodki wypoczynkowe zakładów pracy w czasach małej stabilizacji, prefabrykowane domki letniskowe w latach siedemdziesiątych XX wieku, “dacze” czasów transformacji ustrojowej aż po współczesne czasy komercjalizacji wypoczynku.
Gorąco polecamy ❤️!
—-
![](https://scianatatr.pl/wp-content/uploads/2023/09/Wczasy_plakat-online-719x1024.jpg)
Wystawa: “Wczasy. Krajobrazy wypoczynku”
Czas trwania: 23 czerwca – 1 października 2023 roku
Muzeum Architektury we Wrocławiu
ul. Bernardyńska 5
50-156 Wrocław
Zespół kuratorski: Małgorzata Devosges-Cuber, Michał Duda, Adrian Krężlik, Joanna Majczyk, Daria Dorota Pikulska, Barbara Szczepańska