Schronisko nad Morskim Okiem, kolej linowa na Kasprowy Wierch czy Schronisko górskie w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Kto z nas nie odwiedził tych miejsc podczas tatrzańskich wędrówek? Mijamy je bądź zaglądamy do nich realizując nasze górskie marzenia, a ich istnienie ułatwia nam wiele na szlaku – zapewnia schronienie, ciepły posiłek czy też możliwość szybszego przemieszania się w górach. Jednak niewielu z nas wie o tym, że wspomniane miejsca należą do najcenniejszych pod względem jakości architektonicznej obiektów w Polsce, których historia powstania ściśle wiąże się z przełomami historycznymi i społecznymi wyznaczającymi koncepcje spędzania czasu wolnego przez Polaków.
Historię najciekawszych i często zaskakujących architektonicznie obiektów związanych z wypoczynkiem – ośrodków, sanatoriów, domów wczasowych, górskich schronisk, wodnych stanic i urlopowych kurortów opowiada wystawa “Wczasy. Krajobrazy wypoczynku”, która do 1 października 2023 roku prezentowana jest w Muzeum Architektury we Wrocławiu będącym jedyną w Polsce instytucją muzealną poświęconą w całości historii architektury oraz architekturze współczesnej. Wystawa opowiada – poprzez modele i fotografie – o dwudziestu jeden obiektach architektonicznych związanych z wypoczynkiem – wśród nich znalazły się cztery obiekty związane z regionem Tatr i Podhala.
Schronisko nad Morskim Okiem
Pierwszym z nich jest Schronisko nad Morskim Okiem, które znajduje się nad samym brzegiem jednego z najpiękniejszych jezior górskich w Polsce. Zostało wybudowane, gdy Polski nie było na politycznej mapie świata, a powstające wtedy budynki miały służyć utrwaleniu polskiej tożsamości narodowej. Dlatego też projektujący schronisko Tadeusz Prauss poprzez charakterystyczną bryłę, kształt dachu i konstrukcję schroniska nawiązał do “stylu zakopiańskiego” – koncepcji autorstwa Stanisława Witkiewicza uznawanej za polski “styl narodowy”. Budynek schroniska nad Morskim Okiem, znanego również Nowym Schroniskiem, został wybudowany w latach 1907-1908 w miejscu poprzedniego budynku spalonego w 1898 roku i pod opieką rodziny Łapińskich służy turystom do dzisiaj.
Budynek dolnej stacji kolei liniowej na Kasprowy Wierch
Drugim tatrzańskim obiektem prezentowanym na wystawie “Wczasy. Krajobrazy wypoczynku” jest budynek dolnej stacji kolei linowej na Kasprowy Wierch w zakopiańskich Kuźnicach. Inwestycja budowy jedynej w Polsce wysokogórskiej kolei linowej miała istotny wydźwięk propagandowy – miała bowiem udowodnić, że odrodzone po odzyskaniu niepodległości państwo polskie może realizować ambitne i zaawansowane technologicznie projekty inżynieryjne. Wybudowane w latach 1935-1936 według projektu architektów Anny i Aleksandra Kodelskich budynki uznaje się za świetny przykład regionalizacji modernizmu, gdzie użyto lokalnych materiałów – kamienia na elewacjach i drewna do wykończenia wnętrz.
Schronisko górskie w Dolinie Pięciu Stawów Polskich
Kolejnym prezentowanym obiektem jest Schronisko górskie w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, którego budowa rozpoczęła się cztery lata po zakończeniu II Wojny Światowej z inicjatywy projektantów związanych z Politechniką Warszawską, którą kierował profesor Jan Olaf Chmielewski – Anny Górskiej, Gerarda Ciołka, Jędrzeja Czarniaka oraz Jerzego Mokrzyńskiego. Głównym założeniem zlokalizowanego nad Przednim Stawem budynku było wkomponowanie bryły schroniska w naturalny górski krajobraz. Udało się to poprzez przemyślane wyznaczenie lokalizacji schroniska, wykorzystanie lokalnego kamienia do budowy ścian zewnętrznych oraz szerokich tarasów otaczających salę jadalną i miejsce dla wypoczynku turystów, zastosowanie drewna do ścian i gontowego poszycia dachu, rozbicie bryły budynku na poziomy i rozbudowanie poddasza mieszczącego pokoje gościnne. Bryła schroniska zaprojektowano nawiązując do “stylu zakopiańskiego”, jednak zrezygnowano z tradycyjnej ornamentyki ludowej – tak zauważalnej w bryle opisywanego wcześniej Schroniska nad Morskim Okiem.
Ośrodek Centralnego Zjednoczenia Spółdzielczości Pracy “Harnaś” w Bukowanie Tatrzańskiej
Na fali tworzenia ośrodków wypoczynkowych przez zakłady pracy i organizacje społeczne w latach 1962-1967 powstał ostatni z prezentowanych na wystawie tatrzańskich obiektów – Ośrodek Centralnego Zjednoczenia Spółdzielczości Pracy “Harnaś” w Bukowanie Tatrzańskiej. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku innych wypoczynkowych obiektów powstałych w czasach “małej stabilizacji” po odwilży 1956 roku – między innymi Domu Turysty PPTK w Płocku czy Ośrodka Wypoczynkowego Delfin w Jastrzębiej Górze – projektanci “Harnasia” porzucili tradycyjne wzorce architektoniczne na rzecz odważnych, ultranowoczesnych osiągnięć światowej awangardy inspirowanych abstrakcyjnymi formami. Zadbali jednocześnie o usytuowanie rozciągniętego horyzontalnie obiektu pod samym szczytem Buńdowego Wierchu – w miejscu bezpiecznym od silnych wiatrów, optymalne doświetlenie i zapewnienie wypoczywającym pięknego widoku na panoramę Tatr.
Prezentowana wcześniej z ogromnym sukcesem na Wystawie Międzynarodowej EXPO 2022 w Dubaju wystawa “Wczasy. Krajobraz wypoczynku” prezentuje nie tylko najciekawsze obiekty architektury wypoczynkowej wybudowanych w ciągu XX wieku i pierwszych dwóch dekad XXI wieku, ale również interesująco ukazuje historię turystyki wypoczynkowej w Polsce i podążającej za nią architektury – od wspierających “style narodowe” czasów zaborów, przez czasy wielkiej modernizacji w dwudziestoleciu międzywojennym, ośrodki Funduszu Wczasów Pracowniczych w latach powojennych, ośrodki wypoczynkowe zakładów pracy w czasach małej stabilizacji, prefabrykowane domki letniskowe w latach siedemdziesiątych XX wieku, “dacze” czasów transformacji ustrojowej aż po współczesne czasy komercjalizacji wypoczynku.
Gorąco polecamy ❤️!
—-
Wystawa: “Wczasy. Krajobrazy wypoczynku”
Czas trwania: 23 czerwca – 1 października 2023 roku
Muzeum Architektury we Wrocławiu
ul. Bernardyńska 5
50-156 Wrocław
Zespół kuratorski: Małgorzata Devosges-Cuber, Michał Duda, Adrian Krężlik, Joanna Majczyk, Daria Dorota Pikulska, Barbara Szczepańska
